22 Ekim 2010 Cuma

Karyatidler

Karyatid terimi, mimari acidan kaynagi belirsiz olmakla birlikte,Yunancada "Karyai'nin Kizlari" anlamina gelir; Karyai Mora yarimadasinda (Peloponez) antik bir sehirdir. Karyatidler, mimaride, yapinin tasiyici kolonlari yerine kullanilan kadin heykellerdir.

Karyatidlerin ismi ilk kez Vitruvius'un 'De Architectura*'sinda gecer.Efsaneye gore, I.O. 1. yuzyilda, Karyai halki Yunanlara karsi savasmak icin Perslere katilir. Yunanlar savasi kazandiktan sonra, sehirdeki tum erkekleri oldurur, kadinlarida kole yapip agir yukler tasimaya zorlarlar.Gelecek kusaklara zaferin bir isareti olarakta, sehirdeki kamu binalarinin kolonlarini bu kole kadinlarin figurleri ile degistirirler.Ancak, erken orneklerine I.O 6. yuzyilda Delfi Hazinelerinde rastlanmasi ve hatta dahada once ,arkaik donemde kadin figurlerinin dekoratif eleman olarak kullanilmasi Vitruvius'nun tezini curutmustur.

En unlu ve en cok kopya edilen karyatidler, Atina Akropolisinde, Erekhtheion Tapinagindakilerdir. Sundurmada bulunan bu karyatidlerin oradaki varliklari kesinlikle tesadufi degildir. Oyle gozukuyorki, onunde bu alti karyatidin bulundugu duvarin arkasina gizlenmis merdivenden, yilda bir kere , iki rahibe kafalarinin ustunde, ici gizemli nesneler ve ayin esyalari dolu olan sepetlerle Erekhtheion'dan Afrodit Mabedine giderler. Canephora ( Kanephoros-Sepet tasiyan ) kelimeside buradan gelir ve basinin ustunde sepet tasiyan karyatidlerinde yine buradan geldigi dusunulmektedir.

Karyatidler yapilarin tasiyici birer elemani olmakla birlikte,bize, donemin yasantisinda kadinin vasfi hakkindada ipuclari vermektedirler.

Olimposa saldirdigi icin ,buyuk Atlas, Zeus tarafından gök kubbeyi omuzlarında taşımakla cezalandırılir. Efsaneye gore, Herkul, Eurystheus'un kendisinden istedigi altin elmalari Hesperidlerin Bahcesinden calmak icin Atlastan yardim ister. Atlas, Herkul kendisinin yerine gokkubbeyii tasirken, gidip altin elmalari calabilecegini soyler. Atlas elmalari calar. Bu arada kafasinda bu agir yukten sonsuza kadar kurtulabilecegi vardir. Herkul'e bir sure daha tasimaya devam etmesini soyler. Durumu anlayan Herkul, bunu kabulleniyormus gibi gozukup,omuzlugunu duzeltmek bahanesiyle, Atlas'tan gokkubbeyi kisa bir sureligine geri almasini ister. Atlas dunyayi geri aldigindada Herkul altin elmalari alip kacar.

Bu mitin sanata yansimasinda da, Atlasi omuzunda gokkubbeyi yada dunyayi tasirken goruruz.Balkon, pervaz ve sacak gibi cesitli mimari elemanlarda tasiyici olarak kullanilan erkek figurlerininde, atlas( cogul-Atlantes ) olarak adlandirilmasida bu efsaneye dayanir. Bazi kaynaklara gore Yunan Atlantes ile Romalilarin Telamones dedikleri aynidir.

En unlu Atlas(Telamon), Agrigento'daki Jupiter(Zeus) Tapinagindakidir. I.O 480 yilinda Himera'da, Kartacalilara karsi yapilan savasin basarisinin ardindan, Zeus'a tesekkurlerini sunmak icin, Kartacali tutsaklara yaptirilmistir.

Dik durarak,agirligi kafalarinin uzerinde tasiyan karyatid ve canephora'larin aksina telamonlar agirligi sirtlarinda yada kollarinda tasirlar ve sirtlari bukuktur.

Baslangicta erkeksi suslemelerin Dorik Duzen, kadinsilarinsa Iyonik Duzen olarak adlandirilmasiyla, zamanla, suslemeler kimlik kazanmaya baslamis, buda Caryatic duzenin dogmasina yolacmis olabilecegi bir cok Fransiz sozlukte ifade edilmektedir.

Heykellestrilmis figurler, ister ayri, ister duvara angaje edilmis olsun, ister alto, isterse basrolyef olsun, bunlar herhangi bir binada hayat bulmus antropomorfizmin birer simgesidirler.

Karyatid orneklerinin bazilarinda tum figur gorulurken, bazilarinda yarim figur konsolla kombinedir. Cift karyatidde cok kullanilan uygulamalardan biridir.

Antik donemde, Romalilar karyatidleri Erekhtheion'dan kopyalamis ve bu kopyalari Augustus Forumuna, Romadaki Pantheon tapinagina, Tivoli'deki Hadrianus Villasina yerlestirmislerdir.Antikcagi ortacag izlemis ancak bu cag insan figuru kullanimi acisindan son derece fakir bir donem olmustur. En gorkemli donem ise, 16. yuzyilda Ronesans ve Barok'da , iyi bilinen gecmis mimariye donerek yasandi. Bu zirve noktasindan sonra hem telamon hemde karyatid orneklerine, 20. yuzyilin baslarina kadar rastlanmaktadir. Tum o muazzam ornekler genel olarak, cephedekiler tastan yada alcidan, iceride kullanilan bazi heykellerde metalden yapilmislardir.



Modernizmin baslamasiylada, diger tum dekoratif elemanlar gibi, karyatidler ve telamonlarda ortadan kaybolmuslardir.



Igloo-Haziran 2007













Makaleyi Romenceden Turkceye ben cevirdim, hatam varsa affola.

7 yorum:

piktobet dedi ki...

karyatidlerle tanışma olanağı için teşekkürler. mimari çoğulculuk ve niteliğin azaldığı ve bayağılığın başlıca tarz haline geldiği günümüzde insan karyatid ve atlas sütunlarıyla inşa edilmiş düşsel kentleri özlemiyor değil.

Burcak dedi ki...

Modern mimariyi sevmekle birlikte, o eski donemlerin ruhuna bende ozeniyorum. Heryaninin sanat eserleriyle cevrildigi bir sehirde yasamak, hatta bir sanat eserinin icinde yasamak nasil bir duygudur acaba.

engüzelşiirler dedi ki...

en güzel sözler aşk sözleri msn nnickleri mesaj sözleri

duygu dedi ki...

www.fullcanlitvizle.blogspot.com

buse dedi ki...

full canlı tv izleyin

serap dedi ki...

güzel paylaşım

Adsız dedi ki...

En Güzel Sözler ve İsimler ve anlamlarını sitemizden indirebilirsiniz